Thema

Transformatie van de ruimtes waarin we leven en werken om een duurzamere en welvarendere toekomst voor iedereen mogelijk te maken liep als een rode draad door alle activiteiten heen. De COVID pandemie heeft ons op allerlei fronten gedwongen onze manier van leven en werken te heroverwegen.

Een mooi thema,  maar we kunnen wel stellen dat als je als vastgoedprofessional nog steeds niet overtuigd bent van het belang van duurzaamheid, je nu te laat bent.

En net zo onverwacht als COVID in 2020 kwam,  waren nu de ontwikkelingen in Oekraïne het gesprek van de dag.

Opening sustainability

De MIPIM 2022 werd geopend door monsieur le President Francois Hollande, die de belangrijkste uitdagingen en kansen voor de sector uitvoerig besprak, ook met de nadruk op het grote belang van duurzaamheid. De reden dat hij de opening verzorgde was dat Hollande president was van Frankrijk van 2012-2017 en dus ook nauw betrokken bij de totstandkoming van de Klimaatakkoorden van Parijs, die in 2015 tot stand zijn gekomen.

Onzekerheid

Het jaarlijkse internationale vastgoedevenement opende drie jaar na de laatste beurs voor het eerst weer na COVID haar deuren voor de bezoekers uit de gehele wereld.

Voorzichtig is Cannes weer voorbereid op de ontvangst van een grote groep vastgoedprofessionals. Onwennig op veel punten en een stuk minder over de top bijeenkomsten dan voorgaande jaren. En uiteraard dit keer geen Russische bedrijven en steden, die altijd in grote getalen aanwezig waren.

Van enige euforie en het feest der herkenning van het elkaar weer ontmoeten zoals tijdens  Provada in oktober jl. was nu minder sprake.

Nadat is gebleken dat de sector eigenlijk redelijk ongeschonden uit de Covid pandemie is gekomen waren de gesprekken over de oorlog in Oekraïne onderdeel van ieder gesprek. De onzekerheid over de gevolgen voor de markt en wat dit voor de toekomst betekent zijn groot.  Denk hierbij aan onder meer de enorm stijgende bouwkosten, welke effecten hebben de verschuivingen in de internationale geopolitiek voor onze sector en wat zijn de gevolgen over de onzekerheid in de financiële markten. Wat voor effecten heeft de oplopende inflatie, gaat de rente stijgen, komt er een recessie etc.?

Naast de internationale problematiek speelt er nog een belangrijk issue voor met name de ontwikkelaars en de bouwers en dat betreft vooral de onzekerheid over de prijsontwikkeling van materialen in de bouw, de gestegen grondkosten, de enorm  gestegen energiekosten en het gebrek aan personeel.

Voor de zo noodzakelijke verduurzamings- en woningbouwopgave zullen wij hiermee zeker worden geconfronteerd.

Een aantal grote ontwikkelaars en bouwers vertelden zelfs dat op dit moment offertes niet langer dan een aantal dagen geldig zijn omdat de onzekerheid over de prijsontwikkeling simpelweg te groot is. Tel hierbij de complexe regelgeving/stikstofproblematiek bij op, dan weet je zeker dat de haalbaarheid van projecten er niet eenvoudiger wordt.

Logistiek

Booming business is nog steeds de logistieke sector. Door de enorme toename van e-commerce tijdens de pandemie waarbij de fysieke winkels lang gesloten waren,  zien we dat bedrijven grotere voorraden willen aanhouden om de supply chain op gang te houden.

De online aankopen en -bestedingen zijn, nationaal en internationaal, ook enorm gestegen en verwacht wordt dat deze onlinebestedingen dit jaar blijven toenemen. Hierdoor is een recordvraag naar logistiek vastgoed ontstaan, inclusief forse huurstijgingen en een grote wereldwijde interesse van beleggers. Maar de schaarste aan bouwmaterialen, geopolitieke spanningen, de hoge grondkosten en het tekort aan personeel zijn ook in deze sector een uiterst complicerende factor.

CTP

CTP, een van de grootste ontwikkelaars van duurzame industriële en logistieke complexen van Nederlandse origine, was prominent aanwezig op de beurs. CTP heeft inmiddels 1 miljoen vierkante meter nieuwe bedrijfsruimte in aanbouw in Europa en de portefeuille beslaat 7,6 miljoen vierkante meter.

Eigenaar Rémon Vos heeft als reactie op de humanitaire noodsituatie in Oekraïne 10 miljoen euro heeft gedoneerd aan de VN-vluchtelingenorganisatie.

De studiereis van NVM Business dit jaar gaat naar Tsjechië, waarbij ook een bezoek wordt gebracht aan een aantal grote projecten van CTP.

Economie

De oorlog in Oekraïne kan de Nederlandse economie en daarmee de vastgoedsector hard raken maar hoe is nu nog heel onzeker. Bij het begin van de pandemie werden de economische voorspellingen naar beneden bijgesteld maar achteraf bleek dit veel te voorbarig en het economisch herstel was groot. Echter, nu zijn de prijzen voor energie in Europa naar records gestegen door zorgen over verstoringen van Russische leveringen van olie en gas vanwege de harde westerse sancties, waardoor de koopkracht van huishoudens fors onder druk komt te staan.

Beleggers

Het goede nieuws is dat de investeringsbereidheid van de aanwezige beleggers nog altijd groot is en er volop grote beleggingsdeals zijn gesloten tijdens de beurs. De Nederlandse beleggers en ontwikkelaars zijn nauwelijks actief in Oekraïne. 

De krimpende marges door de gestegen kosten van materialen, grond en het gebrek aan personeel vormen echter wel steeds meer en meer een probleem. Voorlopig blijft het Nederlandse vastgoed populair, voornamelijk op het gebied van woningen, kantoren en logistiek.